“Nhìn cái mỏ ta biết ngay con đó gáy nhanh hay chậm, nhìn cái lổ mủi ta biết nó gáy to hay nhỏ, nhìn bộ cườm ta biết ngay con đó gù nhiều hay ít, nhìn chóp mỏ + quy ta biết ngay con đó kèm hay không kèm … nhìn cấp mình là biết ngay con đó có bền hay không …”
Tại sao khi nhìn mỏ chim ta biết ngay con chim đó gáy nhanh hay chậm?
– Thường thường thì mỏ của chim cu cườm na ná giống nhau nhưng nếu bạn là người tinh tế thì bạn vẫn nhận ra được sự khác biệt mặc dù điều đó rất … rất …. là nhỏ.
Ví dụ: Mỏ chim thường có màu đen nhưng vẫn có sự khác biệt đó là: đen bóng và đen mốc, ngoài ra còn có loại mỏ đỏ, mỏ trắng nữa nhưng mỏ đỏ và trắng thường rất hiếm. Khi nhìn vào mỏ chim nếu con nào có mỏ đen bóng là con đó siêng gáy nhưng không phải con nào cũng liền kèo (nhớ cho rõ điểm này kẻo lẫn lộn, con siêng gáy phải cộng thêm một điểm nữa mới trở thành liền kèo …nhớ nghen!) .
Còn gáy nhanh hay chậm thì ta cũng coi ở mỏ chim nhưng nó lại nằm ở phần hình dáng của mỏ, có con mỏ to, có con mỏ nhỏ, có con mỏ dài, có con mỏ ngắn, có con mỏ hụt (thiếu mỏ), có con mỏ cong, có con mỏ thẳng ….vậy ta phải xem ở đâu đây?
Con nào mỏ to, bựKhông phân biệt dài hay ngắn nhưng “lổ mủi gồ cao” (cái phần phù lên, cục gù của lổ mũi càng cao thì càng chậm) thì con đó gáy lớn tiếng, gáy chậm và không liền kèo.
Con nào mỏ vuốt nhỏnhìn từ trong ra ngoài càng nhỏ, có người gọi là mỏ sẻ, có màu đen bóng thì con đó gáy nhanh, mau miệng. Nếu con nào mỏ nhỏ, gọn, ngắn, cộng với mỏ hơi cong, sống mũi cao hơn phần gồ của lỗ mũi thì con này gáy rất nhanh, khi có bổi về ta đếm không kịp, nhớ nghen.
Gáy to hay gáy nhỏ thì ta nhìn vào cái lổ mũi, nhớ nghen! cái lổ mũi chứ không phải cái cục gù của lổ mũi đâu nghen. Con nào mà lổ mũi hẹp, ngắn thì gáy nhỏ. Còn con nào lổ mũi dài và rộng thì gáy lớn tiếng.
Nhìn vào lổ mũi biết ngay con đó kèm hay không kèm,nhưng ta chỉ đoán được 70%, phải xem kỹ lông quy mới dám chắc 100% tại sao vậy? Nguyên xin thưa: khi nhìn vào chóp mỏ thấy nó hơi gồ cao y như đang ngậm hạt lúa thì ta biết ngay con đó là con chim kèm nhưng kèm nhiều hay ít thì ta phải nhìn vào đầu cánh, xem lông quy mọc ngay hàng hay không? Cái này khó nhìn đây nhưng nếu bạn cố học vẫn học được …
Còn khi ta nhìn con chim ta biết nó bền hay không bền?(tức là có gáy liền kèo hay không? hay chỉ gáy 3 đến 4 kèo là nín 1 đến 2 kèo sau đó mới chịu gáy tiếp, hoặc chỉ gáy từ sáng sớm đến 9, 10giờ là gói cánh nghĩ mệt …. đến 3 giờ chiều mới gáy tiếp). Để ý nghen con nào ngực lép là không bền đồng nghĩa với không liền kèo … Nhưng bộ ngực hơi thiếu mà lưng gù thì chơi được nhớ nghen“lưng gù”…Con nào ngực to, có ức đôi(có đường kẻ sẻ đôi ức) hay nhìn bộ ngực don don nhưng mình dài đòn thì rất bền …. nhớ là thân càng dài càng tốt nghen!.
Việc chim gáy thừa (hậu đôi, hậu 3,…) có liên quan đến hình dạng đầu của nó. Nếu quan sát ngoài thực tế thì những chú chim nào gáy thừa đều có đầu vuông (phần đỉnh đầu kéo dài ra phía sau như người đội mũ kêpi vậy,… hì hì!)
Cườm nhỏ và nhiều nền đen thì khả năng lớn là khá nhiều gù, mà gù gắt nữa là khác. “chim cườm dắt, gáy gắt gù dai” là câu ca ứng vào với chú chim này đó. Thường chim bổi mới bắt về, khi các bác lại gần mà nó có động tác cúi cúi thân mình xuống như để tìm chỗ chui thay bằng bay thẳng lên thì có nhiều khả năng là sau này chú ta sẽ có nước sa cầu máy cánh. Nếu chú ta xù lông, rụt cổ lại khi ta đến gần thì đó là chú chim chắc chắn sau này sẽ có nhiều gù!
Mỏ chim cu có rất nhiều loại ta nên chọn loại mỏ nào đây?
1. Mỏ nhỏ và mỏng: tức là cái cuốn mỏ thì vừa phải nhưng sau đó nhỏ dần, nhỏ dần hay thon dần ra đến chóp mỏ, càng vót càng tốt. Loại này có người gọi là mỏ sẻ hay mỏ đinh.
– Loại chim có mỏ nhỏ như trên thường rất được nghệ nhân chọn nuôi vì:
+ Gáy trận rất nhặt hay có vùng gọi là gáy gọi rất nhặt ….. điều này làm cho bổi mau bay về.
+ Thúc dồn và gù dồn …. làm cho con bổi nôn nao… mau đá, mau bắt bổi.
+ Rất nhẹm xào, treo lên là gáy liền và gáy đủ bài bản.
Cũng chính vì những ưu điểm đó mà được các nghệ nhân chọn làm….”ưu tiên số một”.
2. Mỏ trung bình: Không to cũng không nhỏ thì tùy vào từng con …. ai thích thì nuôi.
3. Mỏ rất to: Đa phần gáy gù đều chậm nên ít người chọn nuôi.
4. Mỏ ngắn: Rất mau mồm mau miệng …. nhưng về chiều khi bổi gù siết thì mồi thường bị hụt hơi, đa phần những anh có mỏ ngắn là kèm rất ác nhưng gù thì có hạn, đươc này thất kia.
5. Mỏ dài: Dài hơn bình thường những anh này rất bền bĩ, gáy hoài không biết chán, gáy từ sáng đến tối.
6. Mỏ quéo: Chẳng những dài mà còn cong xuống, nếu ta không cắt thì không ăn được, những con mồi có mỏ quéo đa phần rất hay … nên chọn mà nuôi.
7. Mỏ cong: Nếu mỏ cong mà nhỏ thì hay vô địch nhưng nếu mỏ cong mà to là đồ vô dụng … nhớ nghen!
Các bạn nên nhớ cho một điều:một con chim cu được đánh giá là hay thì phải kết hợp rất nhiều điểm lại chứ có cái mỏ tốt mà cườm lưa thưa vài ba hạt …. liệu nó có hay được không?
– Theo kinh nghiệm của tôithì loại mỏ nào cũng có hay có dở cả vì vậy tùy vào người chơi mà thôi nhưng các bạn nên để ý rằng khi chọn mỏ nên chọn những con có cái mỏ màu đen bóng, óng ánh như ánh than vậy, mấy anh có loại mỏ đen bóng ấy thường rất siêng gáy và ta treo đâu nó cũng gáy còn những anh có mỏ màu **** trắng thì hãy né ra, nhớ nghen!
– Cách chọn mỏ chim cũng có sự khác biệt nhỏ giữa các vùng vì vậy có người cho rằng.Mỏ chim phải là khô, ta có cảm giác như là có thêm lớp bụi trắng ( ***** trắng) bám vào những con như vậy thì nhanh sào siêng gáy, còn con mỏ đen mà nom như phủ dầu bóng thì không chọn, họ gọi đó là mỏ ướt. Chim có mỏ ướt chậm sào, lười gáy và không được ưu tiên để chọn chim mồi.
Lại có ý kiến cho rằng:Mỏ *** trắng bụi là gáy nhiều mùa, gáy mỏ này càng nổi thì mỏ càng nhiều trắng bụi, mỏ đen là chim con mới trưởng thành. Gáy ở nơi núi thì mỏ thường màu “****” trắng bụi, gáy ở vùng nước mặn phèn thường mỏ đen. (gáy sống ở vùng nước phèn mặn xấu đủ thứ, không nên nuôi).
Gáy có nhiều dạng mỏ, có mỏ nhìn từ trên xuống có hình tam giác, phần mép rộng thì gáy to vô địch và rất dữ, nó dám đá và cắn lại người nuôi. Dù sao dạng mỏ đinh là đẹp nhất. Gáy nuôi lâu năm thì mỏ có màu khô trắng, gáy non thì mỏ đen. Đặc biệt dù đen hay trắng bụi, mà phần mũi nhăn và nhìn mềm -> mỏ da, thì nuớc gáy rất uyển chuyển, rõ ràng. Giọng chim gáy càng rền to thì yếm trước ngực càng rộng.
– Mỏ đinh thuôn đều từ trong ra ngoài, đầu mỏ phải hơi cộm lên (nhìn giống dính một chút đất vậy) chim như vậy thì đa phần là kèm nhiều. Chim có cộm ở mỏ dưới có nhiều nước hơn (khôn hơn) chim cộm mỏ ở trên. Nhưng nếu tìm được chim cộm cả ở trên và ở dưới (giống như đang ngậm một viên sỏi) thì không còn chê chỗ nào hết.
Tất nhiên là kèm thì phải có kèm trong và kèm ngoài điều này còn phải dựa vào đường chỉ mắt. Đó là kinh nghiệm mà tôi biết nhưng không đúng hoàn toàn. Có con chim mồi có đuờng chỉ mắt kéo dài, rồi bao quanh mắt (nguyên tròng luôn), kéo chếch ra phía sau một tí nhưng lại chẳng có kèm trong kèm ngoài gì hết. Chơi trơn ròng luôn.
Có thể do đặc điểm địa lí từng vùng khác nhau nên mỏ chim cũng khác nhau.Bạn hãy lựa chọn, chiêm nghiệm và rút ra kết luận nhé.
Chuyện cái chỉ mỏ (hay chỉ dàm) nghen.
( Câu chuyện thứ nhất)
– Một số nghệ nhân cho rằng chỉ dàm không quan trọng, to cũng được, nhỏ cũng được, dài quá khóe cũng được, chưa tới khóe cũng được, chỉ dàm phía cuối hơi ngã, cong xuống dưới, có con chỉ dàm nhỏ ở đầu mà to, nở ở đuôi …v.v.
Nhưng theo tôi thì chỉ dàm vô cùng quan trọng, cái chỉ đó nói lên rất nhiều điều. Tại sao có người cầm con mồi trên tay và nói con này kèm ngoài khỏi chê, con kia kèm trong, kèm ngoài đều có cả là sao vậy?
Chỉ dàm nhỏ và thẳng, dài quá khóe. Tức là vệt đen đi qua cái khóe của con mắt thì anh này bền bĩ, bài bản, kèm ngoài cũng như kèm trong đều như nhau. Điểm đặc biệt của anh này mà mọi người thường không để ý đó là khi nó cất tiếng chiêu bổi sẽ bay đáp ngay vào tàn cây, chứ không bay vòng vòng rồi mới đáp vào tàn, nên nó đã được rất nhiều nghệ nhân chọn nuôi.
Chỉ dàm to và thẳng, dài quá khóe.Anh này cũng bền không kém anh ở trên nhưng giọng gáy không nhanh bằng vì loại chim có chỉ dàm to thường là sấm thổ hoặc thổ và rất già mồm, để bổi treo gần nó thì lâu mới nổi vì khi bổi vừa mở miệng là nó đè ngay.
3. Chỉ dàm chỉ có một chóp ở ngoài, cách một khoảng trống nữa mới đến con mắt. Anh này kèm ngoài khỏi chê nhưng khi bổi nhập tàn thì thèm dật cho nên loại này nuôi thành mồi người chơi dễ “mang bệnh tức”
4 . Chỉ dàm chỉ có một vệt sát con mắt còn phía ngoài trống trơn. Con này nước ngoài không phóng không rước nhưng hậu tạm chấp nhận được… nhìn chung là không hay.
5 . Chỉ dàm hơi cong xuống dưới. Anh này thích hợp làm mồi đánh đất. Ta để ý khi bắt được những anh bổi này thường thì khi đấu với mồi một lúc thế nào ảnh cũng xuống đất sau đó mới lên cây, hoặc ở dưới đất ăn bay lên cây.
6. Chỉ dàm hơi nở về đuôi.Chơi rất bền bĩ, không bao giờ bỏ bổi ….
Giờ thì các bạn hiểu vì sao lúc trước tôi nói chỉ mỏ rất quan trọng rồi chứ ạ!?
(Bổ sung)
– Cái chỉ mỏ ngoài nhỏ trong to < thì chim chơi hay nước trong (chung cội), tệ nước ngoài (nước xa), những con như vậy + cấp mình dài: chơi bền chim và sát bổi, và hầu như trở nước liên tục. Nếu cấp mình ngắm thì thường hay hụt hơi, ưa soái, nhưng khi hết soái… làm tiếp…. loại này chơi ngày càng hay, nhưng hơi hiếm.- Ngoài to, trong nhỏ >dù cấp mình nó to, dài cỡ nào…. thì nước ngoài khá hay, nhưng nước trong ít trụ lâu được, và luôn bị xuống nước, vì điều này làm chủ nhân nó dể nhàm chán, đôi khi rất bực bực mình… nếu cái đầu nhọn cái chỉ mỏ nó chiếu thẳng vào tròng con mắt thì nó rất may bổi và bắt bổi rất nhanh… loại này chơi còn được, còn nếu nó chỉa xuống phía dưới con mắt thì dù con mồi hay cách mấy… cũng là con mồi không may bổi !!! …. đôi khi kêu bổi về cho mồi của thằng hàng xóm nó ăn thôi….- Những con có cái chỉ mỏ ngắn (đoản chỉ) thông thường yểu tử và rất dễ bị đứt (bể, chết) nữa chừng… nên cẩn thận với những con mồi như thế này, bác nào có mượn thì cũng nên dành tý tiền … để có mà đền – Tiêu chuẩn nhất là con chim mồi có cái chỉ mỏ đậm, to, dài và phải thẳng + cấp mình tốt tốt tý thì rất hạp và rất bền chim. Có nhiều bật tiền bối còn cho rằng con có chỉ mỏ to đậm dài + cấp mình dài thì nước rước nước gù bao la và đấu với bổi rất thừa hơi… và gù rất thư thả khi có bổi…. còn con có cái chỉ mỏ như vậy + cấp mình cù (ngắn) thì lóc cóc gù miết … nên ai mà đi chung với những chú này thì có nước húp cháo …. – Chỉ mỏ dầy, đậm, thẳng+lông thật mỏng thì mười con hay hết chín con, dù trái gió trở trời nó cũng ăn nên làm ra hơn những con chim gáy có cái chỉ mỏ kém hơn.
Câu chuyện của đôi mắt nhé!
Con chim cũng kỳ lạ thật, chẳng có con nào có tiếng gáy giống con nào, cũng thổ, cũng sấm, cũng đồng, cũng son…. nhưng tôi chưa bao giờ nghe hai con bổi nào gáy y như nhau, mặc dù cha với con cũng khác, có chăng chúng chỉ hơi na ná với nhau mà thôi … Từ giọng gáy đến dáng hình, điệu bộ, ngay cả con mắt là phần ta dễ quan sát nhất nhưng cũng chẳng có con nào giống con nào. Cũng từ sự khác biệt đó mà ta đã phân định được sự hay, dở ở trong đó. Người đời vẫn nói vui rằng “đôi mắt là cửa sổ tâm hồn” đúng vậy, khi ta vui, khi ta buồn, khi ta nóng giận … tất cả đều thể hiện qua cái cửa sổ đó
– Tôi xin diễn giải về các loại mắt nhé:
– Hình dáng mắt (kiểu mắt).
+Con mắt to và lộ: Loại này có tính nhát người, lì rừng khó thuần dưỡng, nuôi lâu lắm mới nổi, không ai chọn loại mắt to và lộ để nuôi thành con mồi cả. Cho nên khi ta gặp con “mắt to – lộ” là loại ngay đỡ tốn lúa.
+Con mắt không lộ và không sâu:Tôi gọi nó là trung bình thì tài năng của nó cũng từ chữ trung bình đến khá mà thôi, cái này tùy ai thích thì nuôi.
+Con mắt nhỏ và sâu hay thụt vào trong: Loại này tốt nhất nên chọn nuôi. Cực kỳ gan dạ và bền bĩ, nó không sợ bất cứ con gì, (khi bẫy dính con bìm bịp rồi mà nó vẫn gù). Khi ta treo nó ở cây rậm hay cây thưa, rừng sâu hay rừng chồi nó vẫn gáy, té xe rớt lồng treo lên nó vẫn gáy, nếu thấy nó là ta cho nhập hộ khẩu nhà mình ngay nhớ nghen!
+Con mắt lé: Loại này nếu ta để ý sẽ gặp, có nhiều người chê vì cho rằng nó không đẹp, loại mồi có mắt lé này tinh khôn vô cùng, Tôi dám bảo đảm rằng nếu ai sở hữu được con mắt lé thì khi mang nó vô rừng nó sẽ làm cho ta hài lòng về nó (loại này lúc trước Tôi cũng từng có một con. Nó chỉ bắt có 4 con bổi sau đó nó qua đời, nó đã để lại cho Tôi một niềm đau khôn tả và mãi mãi không thể quên được “con mắt lé” . Các bạn có biết không 4 con bổi đó sau này trở thành 4 con mồi, con nào cũng hay cả)
+Con mắt có khoen hay có quầng: Loại này nuôi uổng công ta nên loại ngay.
–Còn màu mắt thì sao?Màu mắt rất quan trọng vì nội lực của con mồi đều thể hiện qua màu mắt ấy. Một con mồi bị suy dinh dưỡng thì màu mắt thường là tái tái, khi ta nhìn sâu vào trong đôi mắt ấy không tìm thấy sự tiềm ẩn của sức mạnh bên trong.
+Con mắt trắng dã: loại mắt này không nên nuôi vì nó không biết bắt bổi (mắt trắng + phao trắng thì hay cở nào cũng không bắt được bổi) các bạn nên nhớ kỹ cho điều này.
+Con mắt vàng nhạt: Tạm, loại này nhác rừng. Ở nhà thì gáy gù không ai chịu nổi nhưng khi đem nó vào rừng thì nó cứ run run, sợ như sợ ma vậy. Cái đồ khôn nhà dại chợ, chỉ nuôi làm chim kiểng, chim khách mà thôi.
Con mắt vàng nghệ hay vàng đậm: Loại mắt này nên chọn nuôi, nó không bao giờ sợ rừng, thậm chí vừa tới bìa rừng là nó đã nghe hơi rừng, nếu lúc này ta dở áo lồng ra nhìn kỹ vào mắt nó sẽ thấy màu vàng ấy đậm hơn và có sát khí hơn … (mà hình như loài chim cũng biết nghe hơi thì phải, nó biết chổ nào có bổi và chổ nào không có bổi). Nói nhỏ nghen cái điều này là Tôi quan sát thực tế từ con mồi của mình đó nghen (đây là con bổi bị con mắt lé bắt được đó), không ai chỉ đâu nhé.
+Con mắt đỏ tươi: Khi ta nhìn nó như hai giọt máu long lanh, loại mắt này có tính sát bổi cao nhất trong tất cả các màu mắt. Nhớ kỹ nghen nếu gặp là nuôi ngay chứ đừng ăn thịt nhé.
+Con mắt đỏ:thẩm y như con mồi của Quang DT (có hình bên dưới) loại này bền bĩ và gan dạ vô cùng nên chọn nuôi.
Những điều cần chú ý:
-Ta nên chọn những con có tròng vàng lớn, càng lớn càng tốt, loại này không bao giờ bỏ bổi cả, có tính sát bổi rất cao. Nếu bạn không tin hãy cho hai con mồi kè lại gù đấu bạn sẽ thấy ngay khi nó gù tròng vàng cứ to dần, to dần, tròng đen thâu nhỏ, nhỏ dần lai… nhỏ lại như cây kim vậy. Nếu gặp nên chọn mà nuôi .
– Con mắt hai bên không giống nhau, nhìn kỹ thấy kỳ kỳ … chẳng hạn một bên tròng đen tròn còn một bên tròng đen bị méo . Ta gọi đó là “Lưỡng nhãn”. “Lưỡng nhãn ắt kỳ tài”. Nên chọn mà nuôi.
-Con mắt lé: Lanh khôn, tinh quái nên chọn mà nuôi.
-Con mắt đen: Chỉ có tròng đen không có tròng vàng cái này tôi chỉ nghe nói chứ chưa bao giờ thấy.
Đánh giá chim gáy qua bộ cườm
Cái này là quan trọng nhất trong tướng con chim (bởi thế người ta mới gọi là cu cườm) nó là đại diện cho nước non của con chim gáy.Cu cườm không con nào giống với con nào từ giọng gáy đến quy, cườm, hình dáng …mà chúng chỉ na ná nhau mà thôi cũng vì lẽ đó mà ta khó mà phân biệt được con nào trống, con nào mái, con nào hay, con nào dở … Chẳng lẽ bó tay sao? Không đâu đối với những nghệ nhân thâm niên thì thường thôi còn đối với anh em mới vào nghề thì là cả một vấn đề nan giải, nhưng không sao cứ chịu khó đọc và tìm hiểu thì anh em sẽ có câu trả lời thôi.
Xét về cườm của chim cu đất thì có hai màu chính đó là: Đen và Trắng, ngoài ra còn có màu vàng đất hay đỏ đất. Đen là gốc, Trắng là ngọn cho nên con nào có gốc cườm đen nhiều thì con đó gù nhiều nhưng nuôi thì lâu lắm mới nổi. Ngược lại con nào có cườm trắng nhiều thì ta nuôi mau nổi nhưng gù không nhiều, khi ta nhìn vào bộ cườm con chim cu thì màu sắc đập vào mắt chúng ta là màu trắng, sắc trắng chói lòa, to có, nhỏ có làm sao phân biệt được đây? Xin thưa:
–Cườm trắng cũng chia ra làm ba loại:
+ Cườm to như hạt đậu xanh.
+ Cườm nhỏ như hạt mè, có khi còn nhỏ hơn nữa.
+ Cườm nát bấy, không phân biệt được hình dáng gì cả.
Dù to hay nhỏ thì hạt cườm cũng có hình dáng của nó. Cườm chữ u hay còn gọi là cườm vuông loại hạt cườm này chỉ có ở những con mồi gù vô địch, cườm chữ o hay cườm tròn loại này thường, cườm chữ v hay còn gọi cườm mưa rơi…. loại này ít thấy nhưng gù không thua gì loại cườm vuông(loại cườm chữ v này có người cho là không nên nuôi vì nhát rừng, gù kém và không bền chim ai từng nuôi hoặc biết thì xin hãy góp ý), cườm nát bấy không phân biệt được hình dáng loại này tùy thuộc vào khổ cườm (nếu khổ cườm vuông thì gù vô địch còn khổ cườm bầu bầu thì thua không nuôi ….nhớ nghen!)
–Cườm đen cũng chia làm hai loại:
+ Đen mốc. Khi ta nhìn vào đã không có cảm tình rồi thì làm sao mà chọn nuôi được.
+ Đen bóng loại này nhiều nghệ nhân chọn nuôi vì nó đẹp, óng ánh.
Nhìn chung con nào có vòng cườm đen bóng thì con đó nuôi lâu nổi nhưng khi nổi thì 10 con hay đủ 10.
Ở trên tôi chỉ phân tích hai sắc màu đen và trắng thôi. Còn đây mới là vấn đề quan trọng, tại sao quan trọng? nghe nè.
Vì sự khác biệt giữa hình dáng cườm mà các nghệ nhân đã phân ra làm nhiều loại:Cườm một dây, cườm hai dây, cườm ba dây, cườm nát … thế cườm một dây nó ra làm sao?
– Cườm một dây là:Loại cườm mà khi ta nhìn vào thì chỉ thấy có một đường cườm từ trên ót chạy dài xuống vai, rõ ràng, mạch lạc, hết đường này đến đường kia, không chen lấn, xen lẫn với các đường khác.
Loại cườm này mà kết hợp với hạt cườm trắng to, cườm chữ u, cườm vàng đất cao quá nữa khổ cườm thì gù như điện (gù vô địch) nên chọn nuôi làm con mồi.
Cũng loại cườm trên mà kết hợp với cườm tròn, nhỏ hạt thì thường, đa số bị loại không nuôi.
– Cườm hai dây là:Loại cườm khi mới nhìn vào trông giống cườm một dây nhưng khi chim nhướng cổ lên ta thấy hai đường song song nhau chạy dài từ ót xuống vai, loại này thường thấy vì đa số con mồi được các nghệ nhân chọn nuôi đều có cườm hai dây (chim rất bền …).
Loại cườm hai dây cộng với hạt cườm chữ u và cườm rựng cao quá nữa khổ cườm, loại này gù không nhiều nhưng cứ gù 4-5 tiếng mà gù hoài, xoay xoay lại gù, nghe hoài không chán nên được chuộng nuôi làm mồi.
– Cườm ba dây:Cũng giống như trên nhưng khi chim nhướng cao cổ ta nhìn thấy ba hàng cườm đi song song với nhau loại này hiếm thấy, triệu con có một, khi nó gù thì khỏi chê, ai có duyên lắm mới gặp.
Loại cườm ba dây này kết hợp với cườm chữ u hay chữ o gì cũng được, chữ nào cũng gù vô địch. Theo các bạn có nên chọn nuôi nó làm con mồi không?
–Cườm nát, bể, đóng lộn xộn:Không theo một trật tự nào cả. Loại này mà có khổ cườm rộng thì gáy nhiều giọng… nếu vòng cườm đen bóng thì gù nhiều còn đen mốc thì loại.
Nói tóm lại: Dù là cườm một dây, hai dây, ba dây hay bể nát đi chăng nữa ta phải chọn khổ cườm to, vuông vắn, trên thì cao quá ót, dưới thì xuống tận vai, nếu thòng hay sa về phía trước ngực thì càng quý nhưng cườm vàng đất hay đỏ đất phải đóng cao hơn nữa khổ cườm, nếu tới ót thì càng tốt, loại này dai như đĩa không bao giờ bỏ bổi nhớ nghen!.
Câu chuyện về cái cổ chim cu.
Khi chúng ta quan sát hay đánh giá một con mồi hay một con bổi chúng ta thường quên mất một điểm đó là cái cổ cu cườm, phần lớn chúng ta bị bộ hoa cườm làm cho hoa cả mắt vì chỉ có hai màu đen và trắng mà nó đã nói lên được biết bao nhiêu là chuyện. Nào là cườm một dây, cườm hai dây, cườm ba dây, cườm nát hay cườm bể …. Cũng cái vòng hoa cườm ấy mà nó đã làm cho biết bao nghệ nhân điêu đứng, mê mẫn. Nhưng nay tôi chỉ xin kể cho anh em nghe câu chuyện của cái cổ thôi nhé!
– Vị trí: nằm dưới đầu, kéo dài xuống, phía trước tiếp giáp ngực có màu lông hơi đỏ hồng hoặc nâu đỏ, phía sau tiếp giáp với lưng mang theo bộ hoa cườm có màu đen, trắng và hơi vàng hoặc hơi đỏ.
– Chim cu thì có loại to con và loại nhỏ con nhưng cổ chim thì được chia làm ba loại đó là: Cổ ngắn hay cổ lùn, cổ trung bình và cổ dài hay còn gọi là cổ lãi. Thế những cái cổ đó nói lên điều gì?
1. Chim có cổ dài hay cổ lãi:Đa phần gáy giọng đôi “cù cú cu, cu cu” hoặc giọng ba “cù cú cu, cu cu cu” chim cu gáy giọng ba, giọng tư rất hiếm.
2. Chim có chiều dài cổ trung bình:Đa phần loại này giọng chiếc (gáy đủ) tức là “cù cú cu, cu”.Loại cổ này phổ biến nên thường gặp.
3. Chim có cổ ngắn hay cổ lùn:Đa phần loại này gáy giọng trơn tức là “cù cú cu”, thỉnh thoảng cũng có anh dặm thêm một tiếng cu đằng sau nữa gọi là trơn lỡ tức là ” cù cú cu , cù cú cu , cù cú cu , cù cú cu ..cu sau đó lại trơn tiếp nên gọi là trơn lỡ”.
Nhìn chung cả ba loại cổ trên thì chỉ có chim cổ lùn là gáy nghe đã nhất. Chiêu thì nhanh, thúc dồn nếu ta ở xa thì nghe y như nó đang gù, còn khi nó gù thì nghe dây dây, nhợ nhợ, gù dồn thì khỏi chê luôn.
Ưu điểm của những anh giọng trơn dòng là bắt bổi cực nhanh nhưng nhược điểm là về khuya thì hụt hơi.
4.Coi đầu tròn hay vuông: ta nên chọn loại nào đây?
–Con đầu tròn, nhỏ:
Ưu điểm: Rất nhẹm sào, treo đâu cũng gáy, gáy nhanh hay dồn “thúc dồn và gù dồn”, gáy đủ bài bản y như câu thiệu “đầu tròn cổ ngẩn” nếu con bổi nào chịu đấu với nó là nó bắt tốc hành, không rề rà mất thời gian, loại này đa phần gáy giọng son và giọng đồng, dân chơi hay chọn loại đầu tròn nhỏ là vậy.
Khuyết điểm: Rất hay nhưng không bền, có con buổi trưa không gáy.
–Con đầu vuông:
Ưu điểm: Gáy tiếng chầm chậm nhưng bền bĩ, không nhịn bất kỳ con bổi dữ nào, nó có thể đấu với bổi từ sáng đến chiều, thậm chí ngày mai đấu tiếp.
Khuyết điểm: Chậm sào hơn chim đầu tròn, bắt bổi lâu, những ai nóng tính thì không chơi loại này được.
Loại đầu vuông thường gáy giọng thổ, sấm thổ và sấm đồng.
– Có một số người lại chọn con “đầu tròn cổ ngẩn”vì loại này gáy đủ bài bản.Gáy đủ bài bản là
“Xa chiêu – gần thúc – sáp gù” loại này tráo trở liên tục nghe đã tai và ghiền lúc nào cũng không hay.
Ví dụ: khi con bổi đậu ở xa thì con mồi chiêu “cù cú cu, cu cu” còn khi về gần thì có con sẽ gù phóng từ một đến ba đạc sau đó thúc “cúc cu, cúc cu …” hoặc kèm mắt me “cúc cu ,cù cụ … cúc cu, cù cụ” … Khi sáp đến gần tí nữa hay sắp đến kèo thế thì nó gù lia gù lịa. Đang gù đấu tự dưng con bổi chuyển sang tư thế rĩa lông…. thế mới tức, đang phút gây cấn. Nếu là mồi bài bản thì nó sẽ chiêu tiếp “cù cú cu, cu cu” gọi con bổi khác đến coi như không có con bổi đang đứng trước mặt làm cho bổi ta nổi nóng mà xông vào…., cũng có khi con mồi đang nằm thúc “cúc cu, cúc cu” … con bổi định bay đi hay vừa nhúc nhích là con mồi lại gù ngay, cứ như vậy “Chiêu – Thúc – Gù” thay đổi liên tục làm cho ta cứ đứng ngồi không yên là vậy, lâu ngày thành ghiền luôn.
– Cũng có rất nhiều nghệ nhân chọn chim theo tiêu chí : “Đầu tròn – mắt nhỏ – mỏ ngay. Cườm to – lông dầy – thấp gối … Ức phình – đuôi lao … “.
– Rồi lại có người nói : ” Đầu tròn – cổ ngẩn – cẳng cao đem vô náu cháo xé phay cho rồi “…ôi thôi! đủ điều. .Tóm lại con đầu tròn hay đầu vuông cũng có cái hay cái dở của nó cả. Những người nhỏ tuổi thì chọn con đầu tròn vì nó bắt bổi nhanh, còn những người lớn tuổi thường chọn con đầu vuông đầu gồ, nghe đấu cho đã, từ sáng đến chiều cũng được.Đúng là chim gáy có tìm hiểu cả đời cũng không hết nhẽ phải không các bạnĐây chỉ là quan niệm của tôi mà thôi còn hay cở nào thì phải kết hợp với những bộ phận khác nữa, ví dụ:
Con đầu tròn mà có mỏ thon nhỏ, đen bóng (có người gọi là mỏ đinh hay mỏ sẻ) nếu mỏ ngắn thì khi nó gáy dồn ta đếm không kịp, khi nó kèm ta nghe y như nó gù không vậy, nếu cộng thêm con mắt nhỏ và sâu, tròng vàng nghệ lớn, cộng lỗ mũi dài và to thì cái đầu ấy là 10 điểm đó.
Cách xem lông quy trên cánh chim.
– Lông quy là gì?Lông quy là phần lông nhỏ có, to có, lông mọc đầy trên hai cánh chim cu, coi vậy mà chúng cũng có rất nhiều hình dáng khác nhau, đã được các nghệ nhân đúc kết lại và đặt tên cho nó để dễ bề phân biệt nào là: Quy me, quy ốc, quy liễn, quy bìa tên, quy hổ…v.v đủ loại, tùy vào mỗi vùng mà có những tên gọi khác nhau nhưng nếu ta chỉ nhìn qua những cọng lông quy mà đánh giá đó là con mồi hay, hay con mồi dở là không đúng vì theo tôi nghĩ:
Lông quy chỉ tượng trưng cho bộ xương của con chim mà thôi, bộ xương ấy cấu tạo ra sao, có liền lạc hay không? Có vững trãi và rắn chắc hay không? Cũng y như khi ta bồng con gà nòi trên tay vậy, xương lườn gồ lên lòng bàn tay dài và sâu (lườn tàu) thân mình rắn chắc như cục sắt nguội ta biết ngay con gà này có nội lực rất tốt còn chim cu thì sao? Vì bộ lông của chúng quá bở nên ta không thể bồng chúng lên mà rờ mà nắn được nên chúng ta chỉ đánh giá chúng qua những cọng lông quy mà thôi.
Ở đây tôi không nói về những tên gọi của lông quy mà tôi chỉ đề cập đến sự sắp xếp, trật tự của những cọng lông ấy mà thôi.
Dù là quy me hay quy ốc, quy hổ hay quy bìa tên… loại quy nào nó cũng có một giá trị của nó cả. Miễn sao những lớp lông ấy chồng lên nhau, cái sau đè lên cái trước 2/3 là tốt…. nhưng lông phải đóng thật dày, thật khít, liền lạc từ trên xuống dưới đuôi cánh mới tốt.
Tuy vậy cách sắp xếp của chúng cũng có lớp có lang, có hàng ngũ rõ ràng được phân chia làm ba loại:
1. Quy rũ hay còn gọi là quy sụ.
2. Quy ngang.
3. Quy sổ.
Tại sao ta lại gọi nó là quy rũ hay quy sụ?
– Loại lông quy này đóng không theo một trình tự nhất định nào cả. Khi ta nhìn ngang cũng không được, nhìn dọc cũng không xong (có người gọi là loạn quy cho dễ hiểu). Chim có loại quy này thường rất hay ở dàn ngoài, kèm, bo lia lịa … nước đưa chim bổi về rất hay, phóng kèm nghe mê li nhưng nước hậu thì lại dở. Khi bổi nhập tàn thì chỉ gù đôi đạc cho vui (hay còn gọi là tiền khoáng hậu bần hay trước hay sau dở). Loại này thích hợp cho những ai mới tập chơi và để làm chim bẹo thì khỏi chê vì treo đâu cũng gáy.
Còn quy ngang thì sao?
– Loại này khi ta nhìn ngang cũng được mà nhìn dọc cũng được, những cọng lông mọc gần như có hàng ngũ và song song với cánh. Những cọng lông bao cũng nằm ngang không ngã hay rũ xuống …. Loại này hay từ đầu đến cuối, phóng, kèm, bo… nước tiền cũng như nước hậu như nhau, càng về khuya càng hay nhưng loại này khó kiếm. Theo các bạn có nên chọn nuôi hay không?
Còn quy sổ là sao?
– Loại này không hiếm lắm khi ta nhìn từ vai hay từ phần chóp cánh thấy những hàng lông quy chồng lên nhau chạy sổ xuống thành một đường dọc, một đường, hai đường rồi ba đường, càng nhiều càng tốt. Nếu toàn bộ cánh mà có những đường sổ như vậy thì đây là con chim vô địch …Nhưng nếu chỉ sổ vài ba đường còn các hàng khác thì đóng bình thường thì nó chỉ nằm hạng khá mà thôi. Vẫn biết nó gáy đủ bài bản, không bao giờ bỏ bổi nhưng không thể vô địch một vùng được.
Nhiều nghệ nhân coi chim đến đây thì đã hết biết rồi, không còn đánh giá được điều gì khác nữa nhưng xin thưa vẫn còn đó các bạn. Một con mồi được đánh giá là hay hay dở, bền hay không bền … câu này đã làm đau đầu các bậc nghệ nhân tại sao vậy? Tại sao có con mồi chơi mới một hai mùa đã xuống chim không còn hay như trước nữa, mới đó mà bỏ bổi rồi, có con chơi được 5 đến 10 năm thì tuột dần phong độ, sa sút hẳn … nhưng cũng có những con chơi vài chục năm, thậm chí cả đời người mà vẫn hay như thường, tại sao vậy? Xin thưa điểm then chốt vẫn nằm ở chỗ những loại lông quy trên, chúng được sắp xếp theo một trật tự rõ ràng, có lang có lớp nên được chia làm hai loại: Quy tam tầng (3 lớp), Quy tứ tầng (4 lớp).
–Quy tam tầng: Tức là trên bộ lông quy của con mồi được phân chia ra làm ba lớp rõ ràng. Lớp thứ nhất nhỏ, dầy và khít. Lớp thứ hai thưa hơn một tí. Lớp thứ ba nằm ở đuôi cánh.
Loại mồi có quy tam tầng thường thấy, cũng rất hay nhưng chơi không được lâu, con nào bền lắm là 7-8 năm thì xuống phong độ.
–Quy tứ tầng hay còn gọi là quy phủ bì:
loại này có 4 lớp lông quy mọc dầy đặc phủ từ trong ra ngoài không gián đoạn. Loại này vừa hay, vừa bền, nước gù thì khỏi chê nhưng hơi khó tìm cho nên ai mà sở hữu được con mồi quy 4 tần thì được cho là có duyên với nghề này. Bất cứ dạng lông qui nào cũng vậy, cũng có thể chơi được, nhưng đòi hỏi bộ lông phải “mỏng”, càng mỏng càng tốt đó mới là tiêu chuẩn chọn chim. Nếu bộ qui 4 tầng chăng nữa mà dầy thì coi như bỏ không bởi vì khi mỏng thì con chim khi đấu tỉnh hơn, ít có chòi lồng nên nước đấu nước gù nhiều hơn, còn con chim có bộ lông qui dầy thì ngược lại… đa số nghệ nhân không chọn về bộ qui thôi không mà còn phải chọn về cườm, chân, đầu, sắc lông, màu cườm, to con, nhỏ con …. nói lên độ bền, hay… đã vậy còn tính tới những điểm “cấm kỵ” với nhau nữa, nào là cách chăm sóc, luyện tập….nên không ai dám tuyên bố “tôi đi chọn chim bền, hay là chỉ chọn bộ qui thôi”. Một con chim đẹp chưa chắc là con chim hay, một con chim hay chưa chắc đã đẹp.
Câu chuyện cái mình chim gáy.
Thưa các bạn!
Khi cầm con cu mồi hoặc con bổi lên thì có người nói: Con này có thân mình đẹp, a con này tốt đây, con kia xấu quá …… tại sao họ biết được điều đó?
Như các bạn cũng đã biết chim cu nhìn bề ngoài thì có vẻ na ná giống nhau nhưng khi ta đem so sánh, để hai con mồi gần nhau thì vẫn có sự khác biệt dù chỉ là những điểm nhỏ mà thôi. Cũng từ những điểm nhỏ ít ai để ý ấy mà nó đã tạo nên một sự cách biệt giữa con này với con kia, cho nên thân hình của chim cu cũng vậy, có con mình dài, có con mình ngắn, có con mình trung bình, có con mình dẹp, có con mình vuông … Ôi! nhiều loại quá ta phải làm sao đây?
Người xưa thường nói: “Trường – đoản song hành ” cho nên cái đạo dài – ngắn, vuông – tròn được các nghệ nhân thảo luận rất nhiều, có người thích con chim có bộ mình dài, to, ức tròn trịa, đuôi lao … lại có người chọn con mình nhỏ (chim sẻ), ức tròn, đuôi lao … Nói chung thì mình dài hay mình ngắn đều có cái hay cái ưu việt của nó ví dụ:
1- Con mình dài, ức tròn trịa, đuôi lao:
+ Điểm mạnh: Rất bền bĩ, có thể đấu với bổi ngày này sang ngày khác, bắt bổi ngày hôm sau nhiều hơn hôm trước, đi đánh liên tục không xuống sức.
+ Yếu điểm: Tiếng gáy không nhanh.
2- Con mình ngắn, ức tròn, đuôi lao:
+ Điểm mạnh: Tiếng gáy rất nhanh, bắt bổi nhanh.
+ Yếu điểm: Không đủ lực đánh dài ngày.
Cũng từ đó mà ta có sự so sánh cái hay, cái dở của từng loại, ai thích hay sở hữu được loại nào thì chơi loại đó, tùy duyên mà thôi!
A. Chim có mình dài
1. Con chim có mình dài, tròn và đuôi lao:
Khi ta nhìn trực diện vào con chim thì thấy ngay con này không bình thường vì nó hơi dài đòn hơn những con chim khác, nhưng chỉ dài thôi thì chưa đủ mà thân mình ấy phải tròn trịa, cái này dễ phân biệt y như ta nhìn một người cao và ốm với một người cao mà mập …điểm này có sự to – nhỏ cách biệt. Có một điểm nữa ta nên chú ý là bộ đuôi vót lại, càng nhỏ càng tốt (nhớ nghen đây là phần cốt lõi, thành bại là ở điểm này đó).
Thân hình chữ “V” hay thân hình giống bắp chuối loại này được các nghệ nhân ưu tiên số một vì các đặc điểm như sau:
– Rất liền kèo, kèo nào cũng gáy.
– Cực bền, bền bĩ vô cùng, rất thích hợp đi đánh dài ngày, càng chơi càng hay.
– Dụ bổi cực hay, không bao giờ bỏ bổi.
Ngược lại cũng con mình dài, tròn, nhưng có bộ đuôi xòe thì lại không hay, khoảng dụ bổi kém nên ít được chọn nuôi.
2. Con mình dài và lép hay dẹp:
Loại này hay thì rất hay nhưng không liền kèo, mười con chứng đủ mười… khi nó chịu mở miệng đấu với bổi thì nghe ưng cái bụng, bao nhiêu cũng không bán nhưng khi nó không chịu mở miệng thì ghẹo cỡ nào nó cũng im ru … lúc này có cho cũng không ai lấy …. cho nên ít được chọn nuôi làm mồi là vậy.
3. Con mình dài và vuông:
Loại này ngực lép xẹp, nhìn từ phía trước trông nó góc cạnh …. gần giống hình vuông nên các nghệ nhân gọi là con chim mình vuông, thuộc loại dạng dị kỳ tướng đó nghen!
Chim có thân hình vuông thì rất hay nước ngoài (kèm ngoài khỏi chê) nhưng khi bổi nhập tàn thì thưa dần, dụ bổi không hay, có người cho nó là con “Tiền khoáng hậu bần”. Càng về khuya càng kém và không được bền nên cũng rất ít người chọn nuôi.
B. Chim có mình ngắn
1. Con chim có mình nhỏ, ngắn – ức tròn – đuôi lao:
Đa phần là hay cả nhưng khi ta nhìn thì nó không được đẹp, nó không bệ vệ, không uy nghi như con mình dài.
Những con chim có cấp mình ngắn hay thì rất hay nhưng đa phần thiếu lực khi đấu đường dài nên những người chơi chuyên nghiệp họ mang con chim sẻ đi rừng đánh ngày đầu, ngày thứ hai cho nghỉ mệt, ngày thứ ba tiếp tục, cứ luân phiên như vậy.
2. Con mình ngắn – ức tròn – đuôi xòe:
Loại này rất hay ở dàn ngoài nhưng khi rước bổi nhập tàn thì đa phần lội đòi tung ra đá hoặc cắn … nên rất khó bắt bổi cũng vì lẻ đó mà ít chọn nuôi.
3. Con mình ngắn – lép:
Loại này đa phần rất chứng , chơi không liền kèo hay có người gọi là chim chứng, loại ngay không nên nuôi.
4. Con mình ngắn – ngực lép -lưng gù:
loại này bù qua cấn lại, không hay chỉ tạm được .
Nhìn chung khi ta chọn bổi đem về nuôi hay ta mua mồi thì nên chọn hai loại như sau:
– Con mình dài – to con – ức tròn trịa – đuôi lao.
– Con mình ngắn – nhỏ con – ức tròn – đuôi lao.
Còn các con khác thì tùy vào mỗi người, thích gì nuôi nấy.
Đôi chân, vảy chân cũng là 1 phần quan trọng để chọn gáy.
1. Da của chân phải mỏng vảy của chân nhìn gần như chìm hẳn và nổi mốc khô lên càng tốt
2. Chân phải ngắn, 3 ngón xòe ra thấy góc vuông, vảy của 3 ngón phải nhiều và xếp thật nhặt, nếu có vẩy chẻ vuông góc thì chim có nước phóng, nước rước, con chim có vẩy giao long thì thiên về nước dặm (mắc me) nghe phê lắm, đôi chân như vậy mà có lông phủ xuống gối tý thì quá tuyệt, đa phần là chim hay, siêng.
3. Móng phải ngắn (móng mèo),
4. Vảy xẻ đôi và xếp hình chữ chi trên chân nhiều càng tốt, (giao long) đựơc coi là quý tướng
5. Chân ngắn, to, lông chân phủ xuống
6. Vảy của mặt sau chân có hình hoa thị hoặc lục giác ->tuyệt, con gáy có đôi chân như vậy ít xoi lồng và nhìn thấy rất oai vệ.
7.Chim có đôi chân màu đỏ nhạt… là chim thiếu chất khoáng, nên ít có sung, nên phải cho ăn bổ xung chất khoáng gấp.
8.Chân chim nhỏ, cao, vuông góc thì đừng nên nuôi, đa số chim như vậy thường là chim già, giẫy đêm, khó nổi, có nổi ra cũng chòi lồng, lúc nắng lúc mưa
9.Chân chim có “vẩy ướt” thì rất dễ bị nhậm mắt, không nên nuôi
Theo Vi ệt Chương” Chim cu thuộc vào loại tốt phải có những điểm đặc biệt sau:
–Nhứt Huỳnh kiên: Tức là chim có cườm màu vàng. Cườm này phải xuống tận vai, nhưng không đóng ở trên lưng. Loại này hiếm khi gặp được.
–Nhì Liên giáp: Tức là hình dáng của chim giống như một cái bắp chuối, hai đầu nhỏ, giữa phình ra, trông rắn chắc, gọn chặt.
–Tam Quá khoé: Có cái chỉ màu đen chạy dưới khoé mắt, dài quá khoé mắt một chút mới tốt.
–Tứ Chân khô: Có nghĩa là chân chim phải vuông cạnh, và khô. Vảy đóng hai hàng trơn, đóng chặt, nổi mốc lên.
– Ngũ Liên hoàn: Cườm phải đóng giáp vòng hết cổ mới thật tốt. Thường thì chim chỉ có cườm đóng ở phần trên cổ mà thôi, phần ức không có cườm.
–Lục Cườm rựng: tức là có cườm lót. Chim mà có cườm rựng là chim có gù hậu, tức là gáy dai dẳng.
Ngoài ra, cũng còn có những chi tiết quan trọng sau đây cũng phải lưu ý tới:
– Chim cu mà đuôi vót, tức là ở bắp đuôi thì lớn, chót đuôi thì nhỏ lại, mới là con chim tốt và khôn.
– Chim có gián cánh, tức là có lông trắng ở trên một cánh hay cả hai cánh. Đó là chim tốt nên chọn nuôi.
– Chim có móng trắng gọi là bạch đề: Chỉ cần có một móng trắng hay nhiều móng trắng, là chim quí hiếm.
– Chim có mỏ đỏ, là chim sát thủ, tức là chim rất dữ, chọn làm mồi thì rất may bổi.
Ngoài ra ta phải chọn chim có đầu nhỏ, có mỏ cong, có hình bầu, có cổ lãi(cổ cao), có chân thấp, đuôi nhọn, có cánh phủ mình hay cánh chéo, lông phủ đầu gối…”
